Mensen ontwikkelen hun mogelijkheden en talenten vaak in groepsverband. Daar wordt je al vanaf je kleutertijd mee vertrouwd gemaakt: het gezin, de crèche, de schoolklas, de vriendengroep; later collega’s en verenigingen. Wie je bent wordt voor een belangrijk bepaald door de groepen waartoe je behoort. Vaak meer dan je zelf in de gaten hebt.

Mensen kunnen in een groep of een team dikwijls meer bereiken dan alleen. Zij kunnen zelfs boven zichzelf uitstijgen. Een voorbeeld daarvan is het Nederlands elftal tijdens het WK in Brazilië. Niemand had van tevoren verwacht dat ‘Oranje’ toen derde zou worden. Toch wisten Van Gaal en het team dat resultaat te bereiken. De trainer en de spelers straalden zelfvertrouwen uit en ook een grote mate van onderling respect. Irritaties werden, zover die er waren, overwonnen. De druk van de groep werkte positief uit.

Inmiddels is er een andere trainer, maar zijn er grotendeels nog dezelfde spelers. Het team dat won van Spanje, Brazilië en Mexico werd verslagen door IJsland. Het leek of het elftal geen deuk meer in een pakje boter kon slaan. Onderlinge irritaties werden zichtbaar, de nieuwe trainer met zijn grote staat van dienst straalde weinig vertrouwen in het team uit.

Een groep die haar taken succesvol uitvoert, biedt haar leden een aantal pluspunten. Die pluspunten zijn dat je ergens bij hoort, dat je bijdraagt aan het succes en dat je in de groep blijft leren. De meer ervaren groepsleden vormen een rolmodel voor de beginnende leden. Er is dan sprake van een positieve groepsdruk.

Groepsdruk kan ook negatief uitpakken. Als bijvoorbeeld in een collegiaal team leidinggevenden veel eisen stellen en weinig waardering uiten, kunnen mensen daar aan onderdoor gaan, zeker als er binnen de groep ook weinig onderlinge steun is. Mensen kunnen dan het gevoel krijgen dat ze het toch nooit goed doen, soms met ziekmeldingen en een persoonlijke crisis tot gevolg.

Helaas ken ik daarvan voorbeelden. Zo ken ik managers die iemand juist een douw geven als zijn of haar partner ziek is of als een vader of moeder van een medewerker is overleden. Morele maatstaven wijken dan voor het vermeende gelijk van degenen met een machtspositie.  

In een groep met een dergelijke negatieve groepsdruk weet ‘de ene hand’ vaak niet wat de andere doet. Mensen zijn bijvoorbeeld in staat om een collega te pesten, zonder dat anderen dat in de gaten hebben. Je kunt iemand onderhuids treiteren door liefdeloze communicatie, door hem of haar te negeren, niet te groeten, niet aan te kijken, niet mèt maar alleen over hem of haar te praten. Als in een groep een dergelijk stadium wordt bereikt is in feite de groep ziek. Ook dan hoeven mensen dat nog niet in de gaten te hebben. Juist in en door een verziekt klimaat kunnen zij volharden in zondebokdenken, al is het maar uit zelfbescherming.

In een groep kan het beste in mensen naar boven worden gehaald, maar helaas ook het slechtste.  Mensen kunnen in het laatste geval meegaan in psychologische wreedheden, die zij als persoon in hun hart afkeuren.

Groepsdruk is niet per definitie slecht, vaak zelfs stimulerend. Soms pakt groepsdruk echter verkeerd uit en werkt deze niet ten bate maar ten koste van mensen. Het is zaak dan je individuele grenzen te bewaken, liefst voor het te laat is.

 

c  José van Rosmalen, 2014