Het einde van de zeventiende eeuw en het grootste deel van de achttiende eeuw wordt wel de periode van de Verlichting genoemd,  de periode van de opkomst van de moderne wetenschap en techniek.  Men wilde niet terugkijken zoals tijdens de Renaissance werd teruggrepen op de oude Romeinen en de Grieken, maar vooruitkijken. Je moest zelf de wereld gaan verkennen en niet alleen vertrouwen op de zekerheden van een geloof.  Je moest vooral  je menselijk verstand gebruiken.

In het jaar 2010 is er in Nederland een canon opgesteld van de Nederlandse geschiedenis, met een overzicht van de belangrijkste 50 thema’s uit de geschiedenis van Nederland. Deze canon wordt in het onderwijs gebruikt, maar uiteraard kan iedereen deze raadplegen. Je wandelt dan als het ware door de Nederlandse geschiedenis. In deze canon wordt uiteraard ook aandacht besteed aan de periode van de Verlichting.

 Een mooi voorbeeld hiervan is Eise Eisinga, die in het centrum van de Friese stad Franeker een planetarium bouwde. Hij deed daar zeven jaar over. Hij bouwde het in zijn eigen huiskamer en op de zolder daarboven.  Ik bezocht onlangs dit planetarium en was er zeer van onder de indruk. Beneden zie je hoe de planeten om de zon draaien;  dit gebeurt precies overeenkomstig de werkelijke omloopduur van de planeten. Voor de aarde is dat dus 365 dagen en een aantal uren. We hebben immers niet voor niks schrikkeljaren met een extra dag. De planeet Mercurius heeft er 88 dagen voor nodig, de planeet Saturnus maar liefst dertig jaar. Op de zolder bevindt zich de machinekamer met raderen, waardoor de boel blijft draaien. Het enige onderhoud dat nodig is, is het van tijd tot tijd verplaatsen van de gewichten.  Saturnus heeft Eisinga maar een keer rond de zon zien draaien, maar hij kon zien dat het allemaal werkte.

Eise Eisinga was van eenvoudige komaf, zijn vader was wolkammer en hij zelf ook. Hij moest in zijn weinige vrije tijd studeren. Franeker  had in de achttiende eeuw een Academie waar hij wiskunde en astrologie studeerde. Al op zijn vijftiende jaar schreef hij een dik wiskundeboek. Eise Eisinga was dus een hoogbegaafde man.

Er was in zijn tijd een dominee, die dacht dat de aarde zou vergaan als de planeten in een bepaalde stand stonden en een botsing met de aarde zouden veroorzaken.  Eisinga kon met zijn planetarium aantonen dat er geen reden was voor deze paniek.

Zijn wetenschappelijke belangstelling moet voor mevrouw Eisinga ook wel zijn nadelen hebben gekend. De huiskamer werd immers overheerst door het planetarium dat tegen het plafond hing. Het echtpaar sliep in een alkoof. Daaronder bevond zich een la, die je s ‘nachts kon open doen om je kind of kinderen in te leggen. Toen ik dat zag werd me ineens de uitdrukking ‘een ondergeschoven kind’ duidelijk. Die had oorspronkelijk een letterlijke betekenis.

Eise Eisinga werd op latere leeftijd een beroemdheid. Hij werd benoemd tot buitengewoon hoogleraar, zijn uitzonderlijke wetenschappelijke prestaties werden alom erkend. Hij kreeg een Koninklijke onderscheiding en Koning Willem de Eerste kocht het planetarium waardoor het een Koninklijk  planetarium werd.

Het planetarium is een prachtig voorbeeld van de kracht van het menselijk vernuft.

De canon van de Nederlandse geschiedenis met het deel over Eise Eisinga is te vinden met deze link± http://entoen.nu/eiseeisinga