Harry Mulisch, De aanslag

Ik heb de Aanslag na ruim veertig jaar opnieuw gelezen. Mijn waardering voor het boek is groter dan bij de eerste lezing. De hoofdpersoon, Anton Steenwijk, is een jongen van twaalf in het laatste oorlogsjaar, met de hongerwinter. Hij groeit op in een welgesteld milieu, in Haarlem, in een straatje met vier herenhuizen. Met zijn ouders en oudere broer besteden ze tijd aan ganzenborden en mens erger je nieten. De boze buitenwereld lijkt eerst ver weg. Maar dan komt de actie, een aanslag op een SSer. Hij wordt vermoord. Een buurman en zijn dochter slepen het lijk naar het ouderlijk huis van Anton. Anton’s oudere broer en zijn ouders zijn het slachtoffer van een Duitse vergeldingsactie. In diverse episodes van 1985 tot 1981 volgen we het leven van Anton Steenwijk. Geleidelijk aan vallen alle puzzelstukjes op zijn plaats. We komen meer te weten over de man die bij de aanslag werd gedood, over de aanslagpleger en ook over het meisje dat het lijk samen met haar vader verplaatste. Het is een boek vol actie met tussendoor ook korte filosofische stukken, waarin Mulisch zijn wereldbeeld laat zien.. Naast een verhaal over een aanslag en zijn gevolgen is het ook een tijdsbeeld van de periode 1945 tot 1980. Mulisch weet treffend de mentaliteit te schetsen van bekakte corpsstudenten waartoe Anton Steenwijk behoorde. Maar dat wat hij heeft meegemaakt, het verlies van zijn ouders en broer blijft zijn leven tekenen. De laatste episode gaat over de grote vredesdemonstratie die in november 1981 in Amsterdam plaatsvond. Ik was zelf een van de honderdduizenden die hierbij aanwezig waren. Het boek dat in 1982 verscheen verbond de oorlog met de actualiteit van begin jaren tachtig. Inmiddels is dit al weer langer geleden dan het aantal jaren tussen het einde van de oorlog en 1982.